Tengrizm Günah Mı? Farklı Bakış Açılarıyla Bir Değerlendirme
Tengrizm, Orta Asya’nın eski inanç sistemlerinden biri olup, Türk, Moğol ve bazı diğer Orta Asya halklarının inançlarını şekillendiren bir felsefe ve dini sistemdir. Bu inanç, doğa ile uyum içinde yaşamayı, Tanrı’yı (Tengri) her şeyin yaratıcısı olarak kabul etmeyi temel alır. Peki, Tengrizm günah mı sorusu nasıl değerlendirilebilir? İçimdeki mühendis şöyle diyor: “Bir inanç sistemini bilimsel açıdan değerlendirmelisin. O zaman net bir cevaba ulaşılır.” Ancak içimdeki insan tarafı da hemen devreye giriyor: “Dini ve kültürel bir mesele olduğu için, sadece kurallarla değil, hislerle de ilgili bir soru.” Gelin, her iki bakış açısını da inceleyelim.
Tengrizm’in Temelleri ve İnanç Yapısı
Öncelikle Tengrizm’in temel inançları ve anlayışını kısaca açıklamak önemli. Tengrizm’de, Tanrı’nın adı “Tengri”dir ve bu Tanrı, evrenin yaratıcısıdır. Ayrıca, Tengri her yerde var olan bir güçtür ve insanların yaşamını doğayla uyum içinde sürdürmeleri gerektiğine inanılır. Bu inançta, diğer dünya dinlerinde olduğu gibi bir “günah” kavramı yoktur. Bunun yerine, insanların doğaya, hayvanlara ve birbirlerine karşı sorumlulukları olduğu vurgulanır. Yani günah, doğanın dengesini bozmak, haksızlık yapmak ve Tengri’nin düzenine aykırı davranmak olarak algılanabilir.
İçimdeki mühendis hemen devreye giriyor: “Bu, bir inanç sistemine dayalı bir durum. ‘Günah’ kavramı zaten farklı kültürlerde farklı şekilde tanımlanıyor. Dolayısıyla, ‘günah’ ifadesi burada batı merkezli bir anlayışla değerlendirilemez.” Haklı; burada dikkat edilmesi gereken şey, Tengrizm’in dünya görüşü ile batıdaki günah anlayışının örtüşmemesidir. Yani, Tengrizm’deki ahlaki değerler, genelde doğaya ve insanlara zarar vermemek etrafında şekillenir.
Tengrizm ve Günah: Dini ve Toplumsal Bakış
Tengrizm günah mı sorusunu sosyal ve dini bir açıdan ele alalım. Günah, çoğu dinin temelinde, Tanrı’nın buyruklarına aykırı davranmak anlamına gelir. Hristiyanlıkta, İslam’da ve diğer monoteist dinlerde, günah belirli kurallar ve emirlerle tanımlanır. Oysa Tengrizm, daha çok insanların doğal yaşamla uyum içinde olmaları gerektiğini vurgular. Her şeyin bir dengesi vardır; doğayı bozmak, haksızlık yapmak ya da kötü niyetle hareket etmek bu inanç sisteminde “yanlış” olarak görülür, ama bu genelde “günah” olarak adlandırılmaz.
İçimdeki insan tarafı bu konuda şunu savunuyor: “Bir toplumun, bir halkın kendi değerlerini, inançlarını günah ya da doğru olarak değerlendirmesi, kendi içindeki etik anlayışına bağlıdır. Tengrizm’de günah kavramı olmadığı için, dışarıdan bakıldığında bu sorgulanabilir ama bu bir içsel ve kültürel mesel.” Bu, aslında bir anlamda Tengrizm’in, insanlara dayatılan bir ahlaki yasaktan ziyade, içsel bir düzen ve doğayla uyum içinde yaşamayı öğütlemesiyle ilgilidir.
Modern Dünya ve Tengrizm
Şimdi de modern dünyada Tengrizm’in nasıl bir anlam taşıdığını inceleyelim. Günümüzde, eski inanç sistemlerine bakış genellikle, dini öğretileri modern anlayışlarla birleştirerek daha pragmatik bir yaklaşıma dönüşmüştür. Tengrizm, batılı dünya dinlerinin aksine, doğaya saygı, insan hakları ve sosyal adalet gibi değerleri öne çıkaran bir sistem olarak kabul edilebilir. Birçok kişi için, Tengrizm günah kavramını içermeyen bir din, yani ‘doğaya zarar vermemek’ ve ‘başkalarına haksızlık yapmamak’ gibi ahlaki temeller üzerine inşa edilmiş bir yaşam tarzıdır.
İçimdeki mühendis yine bu durumu eleştiriyor: “Ama ya bilimsel olarak bakarsak? İnsanların inançları, sadece mantıklı ve doğru olmalıdır. Tengrizm’deki ‘doğaya uyum’ meselesi felsefi bir bakış açısı olsa da, doğanın korunmasına yönelik bilimsel temellere dayanması gerekir.” Burada mühendisliğim devreye giriyor, çünkü doğanın korunması ve sürdürülebilirlik konuları, günümüzde küresel sorunlar haline gelmiştir. Tengrizm, bu yönüyle modern çevre hareketlerine yakın bir düşünce yapısına sahiptir. Yani aslında bu inanç, günümüz dünyasında “günahsız” bir yaşam anlayışını savunuyor olabilir.
Tengrizm’in Günah Anlayışı: Farklı Kültürlere Göre Değerlendirme
Sonuç olarak, Tengrizm günah mı sorusunun cevabı, bakış açısına göre değişir. İçimdeki mühendis, sadece kurallar ve mantık açısından bakarak, Tengrizm’in batıdaki günah anlayışıyla örtüşmediğini ve bu yüzden “günah” kavramının buradaki anlamının farklı olduğunu savunuyor. İçimdeki insan tarafı ise, Tengrizm’in doğa ile uyumlu yaşamayı vurgulayan öğretilerinin, aslında daha evrensel bir ahlaki anlayış sunduğunu düşünüyor. Günah, bir şeyin “yanlış” olmasını ifade eder, ancak burada yanlışlık doğaya, insanlara ve topluma zarar vermekle sınırlıdır.
Sonuç olarak, Tengrizm’in öğretileri, insanları ve doğayı koruma üzerine şekillenmiş, ahlaki bir sistem olarak kabul edilebilir. “Günah” kavramı, Tengrizm’de doğrudan tanımlanmasa da, doğaya, insanlığa ve evrene zarar vermemek anlamında benzer bir ahlaki kılavuz olarak işlev görür. Yani, bir inanç sistemi olarak Tengrizm, günah kavramını farklı bir şekilde tanımlar ve doğayla uyum içinde yaşamayı öğütler.